Als wetenschapsjournalist probeer ik al dik 25 jaar nieuwe ontdekkingen uit de wetenschap op een begrijpelijke manier in nieuwsberichten te presenteren. Dat lukt niet altijd, maar niemand lijkt daar mee te zitten. Het is immers wetenschap, dus eigenlijk hoort het ook onbegrijpelijk te zijn. Een beetje zoals de Latijnse mis: de priester is belangrijk omdat hij onbegrijpelijk is.
Wetenschapsjournalistiek is een specialisme, net als sport of economie. Maar waar de meeste mediabedrijven voor de laatste categorieën doorgaans ook specialisten inhuren, laten ze wetenschap vaak verslaan door algemene verslaggevers die op verwonderde manier een wetenschapper interviewen. Peer Ulijn bij de NOS is een goed voorbeeld. Hij komt, laat de wetenschapper aan het woord en zorgt dat het vooral een beetje grappig blijft. Niets ten nadele van zijn aanpak, het werkt soms best goed, maar stel je eens voor dat het Journaal zo over economie of sport zou berichten.
Natuurlijk komt wetenschap soms ook gewoon als nieuws in de media. Afgelopen week berichtte de NOS over een onderzoek waarbij een varkensnier een tijdje gekoppeld was aan het lichaam van een hersendode vrouw. Een redelijk bizar experiment, maar dat terzijde. Waar het mij nu over gaat is dat de verslaggever wilde uitleggen dat het varken waaruit de nier was gehaald op een speciale manier was aangepast, om afstoting van het orgaan door mensen te voorkomen.
De NOS website citeert een hoogleraar transplantatiechirurgie:
“Wat ze waarschijnlijk gedaan hebben, is bepaalde menselijke eiwitten in het gen van het varken brengen. Als een orgaan getransplanteerd wordt, wordt dit daardoor niet direct als vreemd herkend door het immuunsysteem en niet afgestoten”, zegt Ian Alwayn, hoogleraar transplantatiechirurgie aan het Leids Universitair Medisch Centrum.
Wie een beetje heeft opgelet bij de biologieles (en die les niet ál te lang gelden heeft gevolgd) ziet hier iets raars. Quizvraag: wie weet wat een gen is, en wat het doet? Wikipedia definieert een gen zo: Een gen is in de biologie een discrete eenheid van erfelijk materiaal, waarmee organismen erfelijke eigenschappen doorgeven aan hun nageslacht. Ook voor wat het gen doet kunnen we op Wikipedia kijken, als je ten minste weet waar je moet zoeken (namelijk onder ‘centraal dogma van de moleculaire biologie’)
Een gen bevat informatie die wordt omgezet (via een tussenstap) naar een eiwit. De genetische bevat de instructies waarmee cellen die eiwitten maken. En eiwitten hebben allerlei functies in ons lichaam. Dus hoe zou je een menselijk eiwit in een gen moeten zetten, zoals professor Alwayn zou hebben gezegd? Het korte antwoord: dat kan niet. Het is onzin. Genen maken eiwitten, je kunt ze veranderen maar je kunt er geen eiwit ‘in brengen’.
Nu heeft niet alleen de NOS problemen met dit verhaal. Persbureau Reuters vertelt niet geheel foutloos over hoe dit varken is gemaakt: Montgomery’s team theorized that knocking out the pig gene for a carbohydrate that triggers rejection – a sugar molecule, or glycan, called alpha-gal – would prevent the problem. Dus: ze hebben een gen voor een koolhydraat dat een afstotingsreactie oproept uitgeschakeld. Maar genen maken toch geen koolhydraten? Ze maken eiwitten!
Wat wel gebeurd is, we kunnen lezen in documenten van de Amerikaanse Food and Drug Administration, die gebruik van dit genetisch aangepakte varken in principe heeft goedgekeurd. Er is een gen uitgeschakeld dat codeert voor het enzym (= eiwit) glycoprotein galactosyltransferase alpha-1,3. Dit enzym zorgt voor de aanmaak van alpha-gal suiker (galactose-alpha-1,3-galactose), en die suiker gaat op het oppervlak van cellen zitten. Het is aanwezig bij bijna alle zoogdieren, maar niet bij mensen (en enkele niet-menselijke primaten). Dus: een varkensnier zit vol met deze voor ons lichaam onbekende suiker. Dus stoten we dierlijke organen af. Maar het aangepaste varken maakt dit suiker niet, wat de kans op afstoting vermindert. (Vermindert, want afstoting is niet alleen op die ene suiker gericht.)
Goed, lang verhaal, boeiûh. Of toch niet? Stel je eens voor, dat een redacteur zo over sport zou schrijven: ‘De voetballer dunkte de bal in het net.’ ‘De wielrenner won deze Touretappe mede dankzij een sneller motor.’ Dat is ongeveer even absurd als een eiwit in een gen.
Maar ja, voetbal, wielrennen, dat kennen we allemaal. En als daar een foutje in sluipt zetten we het zo recht. Maar die fout in het varkensnierverhaal bij de NOS staat er op het moment van schrijven (twee dagen later) gewoon nog steeds, hoewel er diverse twitteraars naar @NOS hebben gemeld dat het niet klopt. (En Reuters heeft ook niets aangepast.)
Blijkbaar is het bij wetenschap niet zo belangrijk het goed te krijgen. Een echte wetenschapsredacteur bij de NOS in dienst nemen, dat kan niet uit blijkbaar. Het lijkt erop dat de hoofdredactie denkt dat het toch allemaal onbegrijpelijk is, dus waarom zou je dan moeilijk doen? Wetenschap is voor nerds, en de rest van de samenleving kijkt ernaar met een mengeling van eerbied en desinteresse. Als het maar werkt, hoe het werkt, dat boeit niet.
Onlangs hoorde ik van de leiding van een krant dat ze daar geen specialisten meer aannemen, alleen verslaggevers die je iedere paar jaar kunt laten rouleren. Dat is in veel gevallen prima. Verandering is goed. Maar soms is er voor een verhaal kennis nodig. Basale kennis, zoals weten wat een gen is wanneer je over genetische aanpassingen schrijft.
Tsja. Op zich niet erg, als de media gewoon even een freelance wetenschapsjournalist inhuren wanneer ze zo’n complex onderwerp willen verslaan. Ik wil best een offerte maken 😉. Maar blijkbaar denken de hoofdredacties dat ze er zo wel mee wegkomen.
Hier eindigt de rant.
